Trong khi công khai chế nhạo NFT trong một podcast, Giám đốc điều hành Tesla và tỷ phú Elon Musk dường như đã vô tình làm nổi bật trường hợp của Bitcoin Ordinals, còn được gọi là Bitcoin NFT.
“Điều buồn cười là NFT thậm chí không có trên blockchain – nó chỉ là một URL chuyển thành JPEG,” Musk cho biết trong một cuộc phỏng vấn được công bố ngày 31 tháng 10 trên The Joe Rogan Experience.
Musk cho biết các dự án NFT ít nhất nên mã hóa JPEG onchain:
“Ít nhất bạn nên mã hóa JPEG trong blockchain. Nếu công ty cung cấp hình ảnh đó ngừng hoạt động, bạn sẽ không còn hình ảnh đó nữa.”
Góc nhìn của người ngoài cuộc
Trên phương tiện truyền thông xã hội, Bitcoiners lập luận rằng những bình luận của Musk thực sự đã diễn tả trường hợp sử dụng của Bitcoin Ordinals. Phiên bản NFT của Bitcoin được nhà phát triển Casey Rodarmor ra mắt vào tháng 1, được thực hiện nhờ soft fork Taproot vào tháng 11 năm 2021.
Nhà phân tích Will Clemente nằm trong số những người ca ngợi bình luận của Musk, lưu ý rằng có 38 triệu và toàn bộ các chữ khắc Ordinals sẽ tồn tại mãi mãi trên blockchain của Bitcoin.
Rohun Vora, người tạo ra các dự án NFT DeGods và y00ts, cho biết:
“Đây là lý do tại sao Ordinals sẽ tiếp tục phát triển. Đó là giải pháp cừ nhất cho một trong những lời chỉ trích phổ biến nhất đối với NFT.”
Nhà phát triển Ordinals được biết đến với cái tên “Leonidas” thích bình luận của Musk đến mức đã ghi đoạn video dài 19 giây vào blockchain của Bitcoin tại block 814.773.
Video của Elon Musk được ghi trên blockchain của Bitcoin thông qua giao thức Ordinals. Nguồn: Ord.io
Những lời chỉ trích của Musk đối với NFT không có gì mới. Vào tháng 12 năm 2021, ông chế nhạo NFT là dấu hiệu của bệnh tâm thần trong một meme cho thấy một bệnh nhân đang nằm trên ghế của bác sĩ trị liệu.
Chế nhạo của Elon Musk về NFT có đúng?
Tuy nhiên, nhận xét của Musk không đúng với tất cả các dự án NFT trên Ethereum.
Ví dụ: Larva Labs đã chuyển NFT Cryptopunks của mình onchain vào tháng 8 năm 2021 sau khi chúng hoạt động offchain trong bốn năm đầu tiên.
Larva Labs cho biết:
“Việc lưu trữ chúng onchain theo cách này sẽ củng cố hơn nữa sự tồn tại lâu dài của các hình ảnh và thuộc tính của Cryptopunks, đồng thời đảm bảo rằng bất kỳ ai chỉ có máy khách Ethereum đều có thể truy cập đầy đủ vào chúng”.
Metagood, nhóm đứng sau OnChainMonkeys gốc Ethereum, đã thông báo vào tháng 9 rằng họ sẽ chuyển NFT của mình sang Bitcoin.
Mặc dù Giám đốc điều hành của công ty, Danny Yang không trực tiếp giải quyết vấn đề nan giải của JPEG, nhưng ông giải thích rằng NFT “sẽ thắng trên Bitcoin” vì đây là mạng an toàn hơn để hoạt động:
“Giao thức Bitcoin Ordinal được thiết kế tốt hơn để phân cấp và bảo mật so với giao thức Ethereum NFT. NFT có giá trị cao sẽ giành chiến thắng trên Bitcoin.”
Tuy nhiên, Ethereum vẫn là nơi chiếm 84% tổng khối lượng giao dịch NFT, theo CoinGecko. Bitcoin và ImmutableX đứng ở vị trí thứ hai và thứ ba với thị phần lần lượt là 11% và 2,5%.
Tòa án Đồng Lương, Trùng Khánh, Trung Quốc đã tuyên án cho 21 cá nhân, bao gồm những nhân vật chủ chốt trong vụ rửa tiền trị giá 300 triệu USDT.
Vụ án rửa tiền liên quan đến tiền điện tử quy mô lớn, kéo dài từ tháng 11 năm 2020 đến cuối tháng 4 năm 2021, xoay quanh hành động của các bị cáo chính là Jiang Moumou và Zheng Moumou.
Jian và Zheng tuyển thêm 19 thành viên để thực hiện kế hoạch rửa tiền, mỗi cá nhân có vai trò và trách nhiệm được xác định rõ ràng.
Jiang Moumou lãnh án sáu năm ba tháng tù, cùng với khoản tiền phạt 500.000 RMB (68.000 USD) vì vai trò che giấu số tiền thu được từ phạm tội và quỹ hình sự.
Zheng Moumou, một bị cáo chính khác, bị kết án 6 năm tù và bị phạt 500.000 RMB (68.000 USD).
19 cá nhân còn lại có liên quan nhận án tù có thời hạn từ một đến hai năm sáu tháng, cùng với các khoản phạt tiền.
Băng nhóm đã sử dụng USDT để rửa tiền bất hợp pháp
Để tránh bị phát hiện, nhóm này đã phá vỡ các nền tảng giao dịch trực tuyến và thực hiện giao dịch với mức giá chênh lệch đáng kể so với giá thị trường.
Phương thức hoạt động của họ liên quan đến việc thu thập stablecoin USDT được chuyển đổi từ tiền thu được từ nhiều tội phạm trực tuyến khác nhau, bao gồm gian lận và cờ bạc trực tuyến do các tội phạm khác thực hiện.
Những khoản lợi bất chính này được chuyển qua ví sưu tập Bitpie ngoại tuyến và sau đó được bán trên các nền tảng giao dịch tiền ảo.
Để hợp pháp hóa các giao dịch của mình, nhóm này bịa đặt các lý do như rút vốn dự án, rút tiền lương của lao động nhập cư.
Điều này cho phép họ sắp xếp việc rút tiền mặt từ các quầy ngân hàng ở nhiều tỉnh và thành phố, bao gồm Trùng Khánh, Tứ Xuyên và Thượng Hải.
Hơn 300 triệu đô la đã được chuyển cho các tổ chức ở nước ngoài
Số tiền mặt dao động từ hàng trăm nghìn đến vài triệu nhân dân tệ cho mỗi lần rút.
Sau khi tiền mặt được đảm bảo, nó được đóng gói tỉ mỉ vào vali và ba lô, sẵn sàng vận chuyển.
Sau đó, số tiền này được chuyển bằng máy bay đến các điểm đến ở tỉnh Phúc Kiến, đặc biệt là Hạ Môn và An Tây, nơi chúng được chuyển đến những người nhận được chỉ định. Mỗi lần chuyển tiền mặt lên tới hàng chục triệu nhân dân tệ.
Quy mô đáng kinh ngạc của hoạt động này trở nên rõ ràng khi có thông tin tiết lộ rằng tập đoàn này đã chuyển hơn 2,25 tỷ nhân dân tệ (300 triệu USD) cho các thực thể ở nước ngoài thông qua phương thức này.
Lợi nhuận tích lũy của họ từ kế hoạch rửa tiền phức tạp đã vượt quá con số đáng kinh ngạc là 22,62 triệu nhân dân tệ (3.091.134 USD).
Ronin Network không chỉ là blockchain của game Axie mà còn là mảnh đất hứa hẹn cho nhiều sản phẩm Gaming mới trong tương lai. Dưới đây là nghiên cứu mới của TienMaHoa Insights về Ronin Network.
Ronin đã từng là một blockchain nhận được nhiều sự kỳ vọng, tuy nhiên, sau vụ hack Ronin Bridge hệ sinh thái này ít nhiều chịu sự ảnh hưởng tiêu cực. Trên thực tế Ronin vẫn đang âm thầm phát triển, nhưng tốc độ phát triển đó có đúng như kỳ vọng? Token RON có đáng để đầu tư? Liệu có sự kiện nào có thể làm người dùng một lần nữa chú ý tới hệ sinh thái này?
Kỳ vọng về một hệ sinh thái Gaming/NFT
Ronin và kỳ lân 4.5 tỷ USD của Việt Nam
Ronin Network là một blockchain được nghiên cứu và xây dựng bởi Sky Mavis – một công ty đến từ Việt Nam. Đây là blockchain xây dựng để hỗ trợ sự phát triển NFT Gaming, với dự án game nổi bật nhất hiện tại là Axie Infinity.
Ronin mainnet vào T2/2021 và token RON chính thức ra mắt vào T10/2021. Sky Mavis đã hoàn thành vòng gọi vốn thứ tư vào ngày 6/4/2022, nâng tổng số tiền gọi vốn lên con số 311 triệu USD. Định giá hiện tại của Sky Mavis đã là 4.5 tỷ USD.
Sky Mavis có tổng cộng 29 nhà đầu tư lớn nhỏ, trong đó có nhiều quỹ đáng chú ý như a16z, Paradigm, Amonica Brands, Binance…
Kỳ vọng dành cho Ronin
Ronin ban đầu là giải pháp được Sky Mavis đưa ra để cải thiện trải nghiệm chơi game của người chơi Axie Infinity. Tuy nhiên, Ronin không chỉ dừng lại ở cải thiện trải nghiệm người dùng, dự án hướng tới việc phát triển tất cả các khía cạnh của NFT Gaming. Ronin hướng tới một hệ sinh thái gồm nhiều dự án game khác nhau.
Với mối quan hệ hợp tác với nhiều nhà đầu tư, công ty truyền thống lớn, Sky Mavis cùng với sản phẩm chủ đạo là Ronin Network cũng được kỳ vọng đem lại sự chấp thuận phổ biến (mass adoption) cho crypto nói riêng và NFT Gaming nói chung.
Cùng nhìn lại sự phát triển của Ronin trong thời gian gần đây để nhận định tương lai và tiềm năng phát triển của Ronin cũng như native token RON.
Ronin (RON) ở thời điểm hiện tại
Chỉ số về mạng lưới
Chỉ số mạng lưới của Ronin. Nguồn: Ronin Block Explorer
Kể từ thời điểm mainnet T2/2021, mạng lưới Ronin đã đạt được nhiều con số ấn tượng:
Tốc độ giao dịch nhanh, blocktime chỉ khoảng 3 giây (Ethereum có blocktime 13 giây)
Phí giao dịch rẻ
Hơn 11 triệu địa chỉ ví được tạo
Hơn 400 triệu giao dịch
Những con số này có thể đạt được là nhờ khoảng thời gian Axie Infinity làm mưa làm gió trên thị trường. Số lượng giao dịch hằng ngày trên Ronin cũng tránh khỏi đà giảm khi cơn sóng Gaming qua đi.
Cuối năm 2022 chứng kiến đợt hồi phục nhẹ của số lượng giao dịch, hiện tại Ronin có khoảng 100k giao dịch hằng ngày, mức cao nhận được ghi nhận trong năm 2023 là 589k giao dịch.Số lượng giao dịch của Ethereum so với Ronin. Nguồn: Nansen
Cuối 2022 đầu 2023 cũng là thời điểm mạng Ronin cho ra mắt những cập nhật quan trọng ảnh hưởng tới toàn bộ mạng lưới. Cùng tìm hiểu chi tiết về những cập nhật này ở phần tiếp theo.
Về TVL, Ronin không có nhiều điểm đáng chú ý, hiện tại hệ sinh thái chỉ có duy nhất Katana DEX có thể tính toán giá trị khoá. Tuy đã giảm nhiều từ đỉnh, TVL của Ronin đã tăng khoảng 70% trong 1 tháng và trở lại mức tại thời điểm Ronin Bridge hack diễn ra.TVL của Katana DEX. Nguồn: DefiLlama.
Không chỉ tăng trưởng về TVL, trong 1 tháng gần đây Ronin cũng ghi nhận các số liệu tăng trưởng về NFT. Ronin đạt vị trí thứ 8 về khối lượng giao dịch NFT, số lượng giao dịch, số lượng người mua bán đều tăng trưởng nhẹ. Khối lượng NFT trong 30 ngày. Nguồn: Cryptoslam
Cùng với nhịp hồi của thị trường, TVL các bridge liên quan tới Ethereum trong đà tăng nhẹ. Ronin cũng không phải ngoại lệ, TVL của Ronin Bridge đã tăng 64%, hiện đang ở mức 820 triệu USD, xếp ở vị trí thứ 4 trên các Ethereum Bridge.TVL của Ronin Bridge. Nguồn: Dune Analytics
RON Token
RON là native token của mạng Ronin Network. RON có tổng cung là 1 tỷ token và hiện mới unlock 17%. RON được phân bổ theo tỷ lệ như sau:
Staking Rewards: 25%
Incentives: 30%
Sky Mavis: 30%
Ecosystem Fund: 15%
Phân bổ token và lịch trả của RON. Nguồn: Token Unlock
Có thể thấy token RON có thiết kế tokenomics khá đơn giản, do RON Staking vẫn chưa chính thức được triển khai, phần lớn token khả năng cao sẽ nằm dưới quyền kiểm soát của team (Sky Mavis & Ecosystem Fund).
RON bắt đầu được unlock từ T1/2022, chỉ trong vòng 7 ngày trước đợt unlock gần nhất (27/1/2023) token RON đã có đợt tăng giá 46%. Đợt unlock tiếp theo sẽ diễn ra trong khoảng 75 ngày sau nữa (27/4/2023), đây cũng sẽ là khoảng thời gian diễn ra nhiều sự kiện, tin tức quan trọng liên quan tới mạng Ronin Network và token RON.Biểu đồ giá RON/USDT. Nguồn: Trading View
Chuyển hướng từ PoA sang DPoS
Giao diện RON staking trên testnet
Mới đây Ronin đã thông báo cộng đồng về sự ra mắt của Saigon Validator Program được thực hiện trên Ronin Saigon Testnet. Đây là chương trình đánh dấu bước chuyển mình của Ronin từ cơ chế PoA sang DPoS. Điều này có nghĩa những nhà đầu tư nhỏ lẻ cũng có thể bắt đầu stake RON nhận phần thưởng.
Proof of Authority (PoA) là cơ chế ưu tiên cho các Validator có danh tiếng, thường là các đối tác lớn, điều này dẫn tới vấn đề về tính phi tập trung cũng như thiếu đa dạng của validator, RON holder có ít quyền lợi.
DPoS (Delegated Proof of Stake) là cơ chế dân chủ hơn để chọn validator, validator được chọn dựa trên danh tiếng thu được với tư cách là staker hợp lệ chứ không dựa trên sự giàu có, danh tính thực sự.
Một vài blockchain lớn sử dụng cơ chế đồng thuận này là Tron, EOS, Cardano…
Chương trình sẽ diễn ra đến khoảng cuối tháng 3 và sau đó sẽ triển khai bản mainnet, người dùng có thể chạy node và stake RON. Đồng thời, dự án cũng chuẩn bị update thêm các tính năng phục vụ quản trị sử dụng token RON.
Hệ sinh thái cơ bản
Hệ sinh thái trên Ronin chưa thực sự hoàn thiện, tuy vậy cũng không phải là hệ sinh thái không có sự phát triển. Gần đây có sự xuất hiện của mảnh ghép mới quan trọng.
1. Katana DEX
Katana DEX là native AMM duy nhất của Ronin, với các chức năng cơ bản như swap, thêm thanh khoản, farming, người dùng có thể sử dụng để swap, farm các token liên quan tới Ronin, Axie Infinity…Khối lượng giao dịch và thanh khoản trên sàn Katana. Nguồn: Katana DEX
Katana DEX đang cho thấy sự hồi phục đáng kể nhất kể từ sau vụ bridge hack. Tính từ đầu 2023, thanh khoản của sàn DEX này đã tăng gần gấp đôi, khối lượng giao dịch cũng trong đà tăng trở lại từ đầu 2023.
Lý giải cho điều này là do Ronin mới gia mắt chương trình “2023 Katana Liquidity Mining Program”. Theo đó, chương trình này sẽ có incentive giảm một nửa so với chương trình 2022 nhưng tăng incentive vào các cặp có liên quan tới token RON.
Mục đích của việc này là nhằm tăng thanh khoản cho token RON chuẩn bị ra mắt staking ở phiên bản DPoS sắp tới. RON hiện tại đang là token có thanh khoản và khối lượng giao dịch cao nhất trên Katana DEX.
2. Ra mắt MetaLend
Đầu T2/2023 MetaLend được ra mắt. MetaLend là dự án lending trên mạng Ronin, cho phép người chơi sử dụng NFT làm tài sản thế chấp để vay WETH. Đã có khoảng 6000 NFT (Axie, Axie Land) được sử làm tài sản thế chấp trên MetaLend.
Việc ra mắt MetaLend không chỉ giúp người chơi Axie có nhiều lựa chọn tăng thanh khoản hơn mà còn xác nhận xu thế NFT Finance đang dần phát triển, đồng thời hoàn thiện hơn hệ sinh thái đang khá sơ sài của Ronin Network.
Trong tương lai, MetaLend sẽ tiếp tục hỗ trợ cho vay từ các loại tài sản staking asset như staking AXS và staking RON. Như vậy, trên Ronin đang tập hợp 2 xu hướng lớn của thị trường hiện tại là NFT Finance và Liquid Staking Assets.
3. Ra mắt Ronin Wallet
Ví là một mảng không thể thiếu để tương tác với một blockchain bất kì. Ronin đã cho ra mắt sản phẩm ví dành riêng cho blockchain mang tên Ronin Wallet. Ví Ronin có thiết kế khá đơn giản để người dùng dễ dàng quản lý token và các loại NFT.
Ronin Wallet được tích hợp vào tất cả các dapp trên Ronin, ngoài ra có các tính năng giúp người dùng dễ dàng mua ETH, RON, AXS trực tiếp bằng tiền pháp định. Người dùng muốn tham gia vào hệ sinh thái trên Ronin, farming, hay sắp tới là staking RON sẽ cần sử dụng Ronin Wallet.
4. GameFi
Ngoài phiên bản Axie Battleground truyền thống, Sky Mavis sẽ tiếp tục mở rộng hệ sinh thái game của mình. Gần nhất được tiết lộ là project K – dự án sử dụng Axie và Axie NFT xây dựng vương quốc được triển khai trên Mavis Hub 2.
Giao diện Mavis Hub2
Cuối 2022, Sky Mavis đã tổ chức AxieCon để công bố đối tác mới (Google) và kêu gọi các builder (game studio) tham gia xây dựng sản phẩm. Hiện tại đã có 250+ studio game trong danh sách partner tiềm năng của Sky Mavis.
Để đầu tư cũng như hỗ trợ các dự án trong hệ sinh thái của Ronin, Sky Mavis dành ra 42 triệu USD từ quỹ Ecosystem Fund trong tokenomics và bỏ thêm 10 triệu USD tiền túi của Sky Mavis. Đây sẽ là động lực để hệ sinh thái này phát triển mạnh trong khoảng 6 tháng tới một năm tiếp theo.Google Cloud là một trong những đối tác lớn của Ronin.
Kỳ vọng của nhà đầu tư về Ronin Network (RON)
Nhìn quãng đường phát triển của Ronin Network có thể dễ dàng nhận thấy blockchain vẫn đang còn khá phụ thuộc vào Axie Infinity, hệ sinh thái còn khá đơn sơ. Tầm nhìn trở thành Web3 Gaming Hub của Sky Mavis đặt ra vẫn còn khá xa vời khi trên thực tế vẫn chưa có game nào hoàn toàn mới được build trên Ronin. Hơn nữa, hiện tại các nhà đầu tư đang đặt dấu hỏi lớn về khả năng trở lại của trend Game NFT.
Song song với việc phát triển Axie Infinity, các hoạt động gần đây của Sky Mavis cho thấy họ đang quan tâm nhiều hơn tới RON token. Từng bước chuẩn bị như tập trung tăng thanh khoản cho RON, chuyển hướng sang DPoS giúp token holder nhận nhiều lợi ích hơn, ra mắt RON Staking… Có thể thời gian tới sẽ có những tin tức liên quan tới token này.
Tất cả những điều này giúp RON có tiềm năng phát triển trong trung và dài hạn, nếu RON tăng giá đồng thời các dự án Game trên Ronin xây dựng đầy đủ, RON có thể giúp hệ sinh thái này nhận được sự chú ý, tương tự như với AXS trước đây.
Sky Mavis là đội ngũ đã gọi vốn thành công hơn 300 triệu USD, có tiềm lực tài chính dồi dào cũng như nhiều đối tác lớn cả trong và ngoài lĩnh vực blockchain, do đó việc họ xây dựng hệ sinh thái Gaming trên Ronin trong trung hạn hoặc dài hạn là hoàn toàn khả thi. Nếu Ronin thành công, thị trường có thể sẽ được chứng kiến nhiều Gaming Blockchain hơn trong tương lai.
Chính vì vậy, Ronin tuy không phải hệ sinh thái có TVL cao nhưng cũng là hệ sinh thái không nên bỏ qua.
Tổng kết
Gaming vẫn là luôn là mảng mà nhiều VC lớn không tiếc tiền đầu tư phát triển sản phẩm, và khi các dự án Gaming có chất lượng cao “ra lò”, đây sẽ chính là nhóm dự án mang lại người dùng mới cho thị trường crypto.
Sky Mavis cũng có chung tầm nhìn phát triển Ronin Network trở thành hệ sinh thái Gaming như vậy. Trước mắt, RON token sẽ được chú trọng phát triển hơn. Tuy nhiên vẫn cần nhiều thời gian để kiểm chứng nhu cầu thực tế của thị trường GameFi nói riêng, và thị trường crypto nói chung.
Giá Avalanche (AVAX) đã giành lại một vùng giá quan trọng và tạo ra các tín hiệu tăng giá. Nó được kỳ vọng sẽ tăng thêm gần 30% nữa trong thời gian tới.
Vùng giá quan trọng
Sau khi hình thành mô hình nhấn chìm tăng trưởng trong tuần từ 16 đến 22 tháng 10 (mũi tên màu xanh), giá Avalanche (AVAX) đã thành công trong việc giành lại vùng hỗ trợ quan trong ở $10,7-$11 vào tuần trước.
Động thái này khiến sự cố trước đó bên dưới vùng $10,7-$11 là một độ lệch (elip màu xanh). Những độ lệch như vậy được xem là bẫy gấu và thường được theo sau bởi một đợt tăng rất mạnh.
Chỉ báo RSI hàng tuần đã bứt phá lên trên đường kháng cự giảm dần và đang dốc lên, ủng hộ khả năng tiếp tục tăng.
Do đó, giá AVAX có khả năng sẽ tăng lên vùng kháng cự tiếp theo ở $15. Con số này tương ứng với mức tăng 26,84% từ mức giá hiện tại.
Việc bứt phá lên vùng này sẽ xác nhận rằng xu hướng dài hạn đã chuyển sang tăng và giá AVAX có thể tăng tới vùng kháng cự ở mức cao nhất hàng năm là $22.
Biểu đồ AVAX/USDT hàng tuần | Nguồn: TradingView
Triển vọng hàng ngày
Biểu đồ hàng ngày ủng hộ triển vọng tăng giá từ khung thời gian hàng tuần. Điều này là do giá AVAX đã xác nhận vùng $10,7-$11 làm hỗ trợ với một nến tăng giá lớn vào ngày hôm qua (mũi tên màu xanh).
Động thái này cũng đã vô hiệu sự phân kỳ giảm giá trên chỉ báo RSI hàng ngày (đường màu đỏ). Đây là tín hiệu cho thấy động lực tăng là mạnh và phe bò đã hoàn toàn kiểm soát thị trường.
Biểu đồ AVAX/USDT hàng ngày | Nguồn: TradingView
Kết luận
Triển vọng có khả năng xảy ra nhất cho thấy giá AVAX sẽ tiếp tục tăng lên vùng kháng cự $15. Việc bứt phá lên vùng này có thể dẫn đến mức tăng mạnh tới $22.
Quan điểm tăng giá này sẽ bị vô hiệu khi giá AVAX phá vỡ và đóng cửa bên dưới $10,7-$11 một lần nữa.
Disclaimer: Bài viết chỉ có mục đích thông tin, không phải lời khuyên đầu tư. Nhà đầu tư nên tìm hiểu kỹ trước khi ra quyết định. Chúng tôi không chịu trách nhiệm về các quyết định đầu tư của bạn.
Sau 15 năm hoạt động, nhiều chuyên gia đang tự hỏi Bitcoin hiện nay có phản ánh chính xác tầm nhìn của cha đẻ Satoshi Nakamoto đã trình bày trong Whitepaper hay không?
Nhìn chung, vua tiền mã hoá vẫn có những nét tương quan chính. Chẳng hạn, Bitcoin là một blockchain PoW dựa trên sự đồng thuận giữa các node để hoạt động bình thường.
Tuy vậy, câu chuyện được đưa ra trong Whitepaper năm 2008 – Bitcoin như một dạng tiền kỹ thuật số – đang phát triển và mở rộng theo thời gian. Một số người hiện coi BTC giống như tài sản dự trữ, hay nói cách khác là một dạng vàng kỹ thuật số.
Nhưng, trọng tâm đề xuất ban đầu của Nakamoto là một khuôn khổ cho tiền kỹ thuật số, không cần phải tin tưởng vào trung gian hoặc quản trị trung tâm:
“Điều cần thiết là một hệ thống thanh toán điện tử dựa trên bằng chứng mật mã thay vì sự tin cậy, cho phép bất kỳ hai bên nào sẵn sàng giao dịch trực tiếp với nhau mà không cần một bên đáng tin cậy thứ ba. Các giao dịch không thể đảo ngược về mặt tính toán sẽ bảo vệ người bán khỏi gian lận và các cơ chế ký quỹ thông thường có thể dễ dàng được thực hiện để bảo vệ người mua”, Nakamoto viết trong Whitepaper.
Nhưng Bitcoin cuối cùng sẽ trở thành gì và những người sử dụng, đầu tư nhìn nhận nó như thế nào đã bắt đầu hình thành trong những năm đầu tiên kể từ khi Whitepaper được xuất bản.
Pool khai thác và phần cứng
Sự ra đời của các pool khai thác được cho là một trong những sự khác biệt đáng chú ý đầu tiên so với kế hoạch chi tiết được đưa ra trong Whitepaper.
Satoshi ban đầu dự định để các cá nhân có thể sử dụng máy tính thông thường để khai thác Bitcoin. Điều này vẫn đúng về mặt kỹ thuật, nhưng theo thời gian, việc khai thác Bitcoin dần phát triển tập trung vào một nguyên tắc xác định: quy mô.
Quan niệm ban đầu của Satoshi đảm bảo bất kỳ ai cũng có thể tham gia xác thực và bảo mật mạng mà không cần thiết bị chuyên dụng, do đó làm cho hệ sinh thái trở nên toàn diện hơn và có khả năng chống lại sự kiểm soát trung tâm. Sự phát triển của các pool khai thác và phần cứng khai thác tiên tiến đã thay đổi động lực, dẫn đến sự tập trung hóa tăng lên.
“PoW cũng giải quyết vấn đề xác định sự đại diện trong việc ra quyết định theo đa số. Nếu đa số dựa trên một phiếu bầu một địa chỉ IP, nó có thể bị lật đổ bởi bất kỳ ai có khả năng phân bổ nhiều IP. PoW về cơ bản là một CPU một phiếu bầu”, Nakamoto viết.
Pool khai thác đầu tiên ban đầu được đặt tên là bitcoin.cz và sau đó đổi tên thành Slush Pool, được Marek “Slush” Palatinus tạo ra vào năm 2010 để giải quyết việc mọi người bắt đầu sử dụng GPU thay vì CPU để khai thác BTC. Các pool khai thác được cho là sẽ hỗ trợ thợ đào solo tìm kiếm block, ngay cả khi họ không có máy tính chơi game công suất cao.
Hoạt động khai thác bằng GPU tiếp tục phát triển trong suốt đầu những năm 2010 cho đến khi Canaan Creative phát hành bộ mạch tích hợp dành riêng cho ứng dụng (ASIC) đầu tiên trên thế giới để khai thác BTC.
ASIC ngày càng hoạt động hiệu quả hơn trong suốt những năm qua, đẩy giá thành của các thiết bị chuyên dụng này lên tới hàng chục nghìn đô la. Thêm vào đó, việc cung cấp năng lượng cho chúng đòi hỏi lượng điện lớn. Điều này thực sự khiến hoạt động khai thác hoàn toàn không mang lại lợi nhuận cho những thợ đào làm việc độc lập tại nhà.
Giờ đây, các tập đoàn lớn đang thống trị ngành sản xuất hàng hóa cho dù hoàn toàn là kỹ thuật số.
Các đề xuất cải tiến Bitcoin
Bỏ qua các động lực khai thác hoàn toàn khác nhau, chính cơ chế của mạng Bitcoin cũng đã thay đổi trong khoảng 10 năm qua.
Vào năm 2012, mạng Bitcoin đã giới thiệu Pay to Script Hash (P2SH) thông qua BIP 16 để đơn giản hóa các giao dịch đa chữ ký. Trước P2SH, các giao dịch đa chữ ký rất phức tạp và dễ gặp rủi ro, đòi hỏi toàn bộ tập lệnh quy đổi xác định các điều kiện chi tiêu phải được tiết lộ trước.
Với P2SH, người dùng gửi tiền đến một địa chỉ Bitcoin được tiêu chuẩn hóa đại diện cho hash của tập lệnh quy đổi, che giấu đi sự phức tạp của nó. Chỉ khi chi tiêu coin thì toàn bộ tập lệnh mới được tiết lộ và các điều kiện được đáp ứng, nhằm hợp lý hóa các giao dịch, nâng cao tính thân thiện với người dùng và cải thiện khả năng mở rộng.
Segregated Witness (còn được gọi là SegWit) là một đề xuất cải tiến Bitcoin (BIP) quan trọng khác có hiệu lực vào năm 2017. Nó giải quyết tính linh hoạt của giao dịch và nâng giới hạn kích thước block một cách hiệu quả từ 1 MB ban đầu lên 4 MB.
SegWit đã mở ra cơ hội cho một đề xuất vào năm 2021 có tên là Taproot. Taproot giúp các giao dịch hiệu quả và riêng tư hơn, đồng thời cho phép người dùng tham gia vào các loại giao dịch phức tạp hơn.
Sàn giao dịch, ETF và các công cụ truyền thống
Thị trường giao dịch Bitcoin cũng trở nên phức tạp hơn nhiều trong những năm qua, do các công ty cung cấp nhiều loại sản phẩm.
Khả năng các tổ chức lớn cung cấp sản phẩm tài chính liên quan đến Bitcoin không được đề cập trong Whitepaper. Ý định của Nakamoto là để Bitcoin hoạt động như một phương thức trao đổi phi tập trung, thay thế, có thể không phải là phương tiện để các nhà đầu tư truyền thống kiếm tiền.
Chưa kể, khái niệm mua thứ gì đó giống như quỹ hoán đổi danh mục Bitcoin (ETF) vốn có nghĩa là người dùng đang giao quyền giám sát tiền của họ cho các tổ chức tài chính lớn thay vì tự mình nắm giữ BTC.
Sự mất niềm tin vào ngân hàng của Nakamoto đã được làm sáng tỏ qua hai câu đầu tiên trong Whitepaper.
“Thương mại trên Internet hầu như chỉ dựa vào các tổ chức tài chính đóng vai trò là bên thứ ba đáng tin cậy để xử lý thanh toán điện tử. Mặc dù hệ thống hoạt động đủ tốt cho hầu hết các giao dịch nhưng nó vẫn mắc phải những điểm yếu cố hữu của mô hình dựa trên niềm tin”, Nakamoto viết.
Đầu cơ Bitcoin ETF giao ngay tuần trước được cho là bằng chứng cho thấy, bất chấp ý định ngược lại rõ ràng của Satoshi, các phân khúc của hệ sinh thái tiền điện tử đang muốn có một số kết nối với mô hình niềm tin đó. Giá Bitcoin tăng mạnh do suy đoán quỹ Bitcoin ETF sắp được phê duyệt.
Mặc dù quỹ Bitcoin ETF giao ngay chưa được phép hoạt động ở Hoa Kỳ vào thời điểm này, nhưng quỹ ETF đầu tiên đã ra mắt ở Châu Âu vào tháng 8/2023.
Các quỹ Bitcoin ETF tương lai đã được Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ cho phép, trong đó ProShares Bitcoin Strategy ETF (BITO) trở thành quỹ đầu tiên đi vào hoạt động vào tháng 10/2021.
DeFi, Ordinals và những lĩnh vực khác
Tham gia DeFi với Bitcoin Ordinals là nỗ lực hợp nhất blockchain “cổ xưa” với nhu cầu đồ sưu tầm kỹ thuật số hoặc NFT giống như Ethereum.
Mặc dù vậy, không thể thảo luận về Ordinals mà không nhắc đến tiền thân của nó, Counterparty. Giao thức ra mắt vào năm 2014 trên Bitcoin và cho phép mọi người trao đổi các bộ sưu tập kỹ thuật số quý hiếm từ rất lâu trước khi NFT bùng nổ vào năm 2021. Rare Pepe, một bộ sưu tập NFT lấy cảm hứng từ meme Pepe the Frog, có nguồn gốc từ Counterparty.
Tất nhiên, NFT chưa xuất hiện khi Bitcoin mới ra đời. Tuy nhiên, bản nâng cấp Taproot năm 2021 cho phép xác minh các giao dịch đa chữ ký nhanh hơn nhiều đã mở ra cơ hội ghi văn bản, hình ảnh, SVG và HTML trên mệnh giá nhỏ nhất của bitcoin, được gọi là satoshi (Sat).
Ordinals đã đạt được thành công đáng kể. Vào ngày 1/5 năm nay, Ordinals đóng góp vào số lượng giao dịch lớn nhất của Bitcoin trong một ngày cho đến thời điểm đó.
Kỷ lục hơn 682.000 giao dịch này đã bị phá vỡ vào tháng 9/2023 với hơn 703.000 giao dịch vào ngày 15/9/2023, trong đó các dòng chữ Ordinals đồng thời đạt đến các đỉnh mới.
Khi Bitcoin còn ở giai đoạn sơ khai vào năm 2009 và 2010, trung bình chưa đến 1.000 giao dịch được xử lý mỗi ngày. Đến năm 2011 và 2012, các giao dịch thường ở mức hàng nghìn chữ số.
Cardano (ADA) gần đây đã đưa ra một thông báo quan trọng liên quan đến giải pháp mở rộng quy mô của mình, Mithril. Dự án đã phát hành một bài nghiên cứu có tên “Mithril 2”, nêu bật những kết quả cụ thể từ những nỗ lực của mình.
Ra mắt trên Cardano mainnet vào tháng 7, Mithril hiện đã giới thiệu cái mà các nhà phát triển gọi là “kỹ thuật mã hóa tiên tiến” để chứng minh kiến thức về một tập dữ liệu lớn mà không tiết lộ toàn bộ tập dữ liệu.
Romain Pellerin của IOG nêu bật ALBA
Romain Pellerin, Giám đốc Kỹ thuật (CTO) của công ty nghiên cứu Input Output Global (IOG), đã tóm tắt những điểm chính được đề cập trong bài báo Mithril 2.
Pellerin giải thích rằng bài báo giới thiệu một kỹ thuật được gọi là “Đối số giới hạn dưới gần đúng” (ALBA). Mục tiêu của ALBA là cho phép các cá nhân chứng minh quyền sở hữu một tập dữ liệu lớn mà không làm lộ toàn bộ hồ sơ.
Theo Pellerin, phương pháp này có những ứng dụng cần thiết để chứng minh việc sở hữu nhiều chữ ký số từ các cá nhân khác nhau mà không tiết lộ từng chữ ký.
Ý tưởng cốt lõi đằng sau ALBA là người chứng minh chỉ tiết lộ một mẫu tập dữ liệu nhỏ được lựa chọn thông minh. Điều này ngăn chặn việc “gian lận” bằng cách làm cho mẫu khó có thể được xây dựng nếu tập dữ liệu thực nhỏ.
Ngược lại, nếu tập dữ liệu thực lớn thì có thể tồn tại ít nhất một mẫu như vậy. Điều này được cho là đảm bảo sự thành công của một “người chứng minh trung thực”. Kỹ thuật Telescope được giới thiệu trong bài báo tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng mẫu đệ quy hiệu quả.
Bài báo Mithril 2 cũng đề cập đến các tình huống trong đó tập dữ liệu được phân phối giữa nhiều bên cùng tạo ra bằng chứng. Nó chứng minh cách ALBA có thể được sử dụng để trích xuất nhân chứng theo đường thẳng trong các lập luận ngắn gọn, không tương tác về kiến thức (SNARK).
Bằng cách sử dụng ALBA thay vì các cấu trúc tùy chỉnh, khối lượng công việc của người chứng minh có thể giảm xuống, dẫn đến bằng chứng ngắn hơn khi trích xuất nhân chứng từ SNARK.
Charles Hoskinson bày tỏ tự hào về Mithril 2
Bài viết giải thích rằng ALBA cho phép người chứng minh chứng minh một cách ngắn gọn kiến thức về nhiều yếu tố thỏa mãn một vị từ hoặc hàm trọng số nhất định. Mặc dù lập luận chỉ mang tính gần đúng do có một khoảng cách nhỏ giữa những gì người chứng minh biết và những gì người xác minh tin tưởng, nhưng khoảng cách này cho phép các kế hoạch có hiệu quả cao.
Hơn nữa, nghiên cứu trình bày các cấu trúc không tương tác của ALBA trong mô hình chuỗi tham chiếu thống nhất và tiên tri ngẫu nhiên, thể hiện kích thước bằng chứng gần như tối ưu.
Ngoài ra, nó còn giới thiệu các cấu trúc truyền thông hiệu quả khi bằng chứng được phân bổ giữa nhiều người chứng minh, điều này đặc biệt phù hợp trong môi trường phi tập trung.
Charles Hoskinson, người sáng lập Cardano bày tỏ niềm tự hào về bài báo Mithril 2, nhấn mạnh tầm quan trọng của nó trên X (trước đây gọi là Twitter)
Mi”thril 2 đã ra mắt. Tôi rất tự hào về bài báo này. Đó là một công việc tuyệt vời”.
Cộng đồng Cardano háo hức chờ đợi việc triển khai các “kỹ thuật mã hóa” mới này, điều này thể hiện cam kết của dự án trong việc nâng cao khả năng mở rộng và quyền riêng tư của blockchain Cardano.
Biểu đồ giá ADA trong 30 ngày qua | Nguồn: TradingView.com
Mặt khác, giá ADA đã đạt được mức tăng đáng kể trong 30 ngày qua. Hiện đang giao dịch ở mức 0,2910 USD, chứng kiến giá tăng 18% trong hai tuần qua.
Đặc biệt lưu ý, ADA đã kết thúc tháng 10 trên mức quan trọng 0,3 USD. Thành tích này có ý nghĩa then chốt đối với triển vọng về giá và việc tiếp tục đà tăng, khi nó nhanh chóng phá vỡ cấu trúc xu hướng giảm kéo dài 4 tháng.
Vẫn còn phải xem liệu những phát triển tích cực sắp tới trong hệ sinh thái Cardano có tiềm năng đưa ADA lên những tầm cao mới vào năm 2023 và duy trì vị thế cạnh tranh trong Top 10 loại tiền điện tử trên thị trường hay không.
Theo một giám đốc điều hành tại Pantera Capital, Bitcoin và Ethereum – mặc dù “cực kỳ thành công” – vẫn chưa đáp ứng được kỳ vọng ban đầu mà nhiều người đặt ra đối với tiền điện tử.
Nhưng các stablecoin đã sẵn sàng, Jeff Lewis, người quản lý sản phẩm tại công ty phòng hộ tập trung vào tiền điện tử, đã viết trong một bức thư hôm thứ Ba.
Ông lưu ý rằng 15 năm sau khi có whitepaper Bitcoin, việc thiếu tốc độ và khả năng mở rộng của BTC đã ảnh hưởng đến khả năng trở thành một sự thay thế tốt cho tiền. Ethereum “đã trở thành hệ thống phi tập trung có thể lập trình mà riêng Bitcoin không thể có được”, mở đường cho hệ sinh thái gồm NFT, ứng dụng Web3 và DeFi được cung cấp bởi ETH.
“Thật không may, Ethereum gần như dễ biến động như Bitcoin, khiến nó không phù hợp để trở thành một loại tiền tệ ổn định”.
Mặt khác, Stablecoin được thiết lập để cho phép chuyển giá trị ngang hàng. Giám đốc điều hành của Pantera cho biết, chúng cũng sẽ giúp mọi người bảo vệ khỏi các loại tiền tệ không ổn định và không cần đặt niềm tin vào các nhà cung cấp dịch vụ.
Lewis so sánh gã khổng lồ thanh toán PayPal với một stablecoin, lưu ý rằng nó cho phép người dùng chuyển các mục sổ cái kỹ thuật số trị giá 1 đô la với giá rẻ cho người bán và các đồng nghiệp trên toàn thế giới. Công ty thậm chí còn tung ra stablecoin của riêng mình, PYUSD, vào tháng 8.
Các stablecoin lớn nhất – USDT và USDC – về bản chất không sinh lời. Tuy nhiên, Lewis lập luận rằng một “PayPal 2.0” không cần niềm tin, minh bạch và mang lại lợi nhuận có thể đang được triển khai.
Tầm nhìn này có vẻ mang tính giả thuyết vì PayPal chưa công bố bất kỳ kế hoạch nào như vậy.
“Stablecoin đó sắp ra mắt vì ngay khi các quy định rõ ràng, điều kiện thị trường sẽ buộc các nhà cung cấp phải đưa ra lợi suất thị trường tiền tệ để cạnh tranh. Chúng ta đang chứng kiến sự bùng nổ trong thị trường stablecoin với lợi suất được tạo ra từ các khoản đầu tư cơ bản trên thị trường tiền tệ cũng như việc token hóa chính thị trường tiền tệ”, Lewis viết.
Franklin Templeton, một nhóm quỹ quản lý tài sản trị giá khoảng 1,5 nghìn tỷ USD, vào năm 2021 đã ra mắt quỹ thị trường tiền tệ sử dụng blockchain công khai để ghi lại các giao dịch. Một cổ phiếu của quỹ được đại diện bởi một token BENJI — cho phép nó hoạt động giống như một stablecoin có lãi suất.
JPMorgan đã xây dựng các ứng dụng dựa trên blockchain, trong khi Citi Token Services mới của Citi dự định cho phép khách hàng truy cập vào tiền gửi được token hóa, thanh toán xuyên biên giới và các giải pháp tài chính thương mại tự động 24 giờ/ ngày.
Ondo Finance đã ra mắt các dịch vụ trái phiếu và các sản phẩm Kho bạc Hoa Kỳ được token hóa vào đầu năm nay trước khi Adapt3r Digital vào cuối tháng 8 công bố một quỹ được token hóa trên thị trường phi tập trung Archblock.
Stablecoin “đại diện một trong những mô hình có triển vọng rõ ràng nhất cho token hóa hiện nay”, David Duong, trưởng bộ phận nghiên cứu tổ chức của Coinbase và nhà phân tích David Han đã viết trong một báo cáo hôm thứ Hai.
“Chúng tôi nghĩ rằng tính thanh khoản của stablecoin có thể là một trong những cách rõ ràng nhất mà token hóa giao thoa với nền kinh tế tiền điện tử rộng lớn hơn như một phần của chu kỳ thị trường tiếp theo,” Duong và Han nói thêm.
Nền tảng của PayPal hấp dẫn hơn các ngân hàng vì tính dễ sử dụng và nhanh chóng, Lewis của Pantera lưu ý.
Chiến lược mua Bitcoin của Chủ tịch MicroStrategy Michael Saylor có thể đang bị nghi ngờ khi sự ra đời của các quỹ Bitcoin ETF giao ngay dường như đã gần kề.
Saylor bắt đầu chiến lược mua Bitcoin vào năm 2020, với lý do cần phải giảm lượng tiền mặt nắm giữ của công ty do mối đe dọa lạm phát dự kiến.
Quá trình chuyển đổi xảy ra khi doanh thu từ kinh doanh phần mềm vẫn trì trệ. Saylor, sau đó đã từ chức CEO vào năm ngoái, cho biết ông sẽ tập trung vào Bitcoin trong chiến lược kép của công ty.
Cổ phiếu của MicroStrategy
Sau vụ kiện quan trọng vào đầu năm nay, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) dường như đã sẵn sàng phê duyệt các quỹ ETF đầu tư trực tiếp vào Bitcoin, khiến các nhà đầu tư và nhà phân tích đặt câu hỏi liệu cổ phiếu của MicroStrategy có tiếp tục thu được lợi nhuận cao hay không.
Theo Bloomberg, hồ sơ gần đây của MicroStrategy phần nào đặt ra câu hỏi. Kể từ giữa năm 2020, Saylor đã tích lũy được hơn 5,5 tỷ đô la Bitcoin. Trong thời gian đó, cổ phiếu của MicroStrategy đã tăng hơn gấp ba lần khi giá trị của Bitcoin tăng lên. Dựa trên ước tính, cổ phiếu của MicroStrategy được giao dịch ở mức cao hơn 30% so với giá trị doanh nghiệp của công ty do họ nắm giữ 158.245 Bitcoin tính đến tháng 9.
Theo quan điểm phân tích được Bloomberg báo cáo, nếu SEC cấp phép cho các quỹ ETF trong những tháng tiếp theo, phí bảo hiểm cho cổ phiếu MicroStrategy có thể giảm xuống khoảng từ 15% đến 25%.
Mặc dù việc giới thiệu ETF có thể châm ngòi cho sự tăng giá của Bitcoin nhưng một nhà phân tích tin rằng điều này sẽ bù đắp cho việc giảm phí bảo hiểm bằng cách tăng giá cổ phiếu MSTR.
Từ ngày 1 tháng 8 đến ngày 24 tháng 9, MicroStrategy đã mua 5.445 bitcoin với giá khoảng 150 triệu USD. Để tài trợ cho việc mua BTC, công ty đã phát hành và bán tổng cộng 403.362 cổ phiếu MSTR.
Sàn giao dịch tiền điện tử Bitfinex đã công bố một báo cáo bày tỏ niềm tin rằng thị trường tài sản kỹ thuật số và bitcoin có thể đang ở giai đoạn đầu của một bull run.
Theo phiên bản mới nhất của báo cáo Bitfinex Alpha, một số động lực như Bitcoin (BTC) tăng lên mức giá 35.000 USD và sự quan tâm ngày càng tăng của tổ chức đối với tài sản kỹ thuật số hàng đầu cho thấy thị trường đang chuẩn bị cho giai đoạn tăng giá.
Sự đột biến và thanh lý lớn của Bitcoin
Bitcoin tăng vọt lên phạm vi 35.000 USD vào ngày 23 tháng 10, sau đó là một chuỗi thanh lý hàng loạt. Số lượng lệnh Short trị giá đáng kinh ngạc 275 triệu đô la đã bị xóa sổ trong cùng ngày và 153 triệu đô la vào ngày hôm sau. Bitfinex nhận thấy rằng số lượng thanh lý này là lớn nhất trên thị trường kể từ tháng 1 năm 2023, giống như mức giá đạt được chưa từng thấy trong 17 tháng.
Thị trường cũng ghi nhận hơn 200 triệu đô la thanh lý vị thế Long khi BTC lùi bước trong bối cảnh xu hướng tăng.
Động thái của Bitcoin cũng đi kèm với hành vi chốt lời đáng kể của các hodler ngắn hạn – một nhóm các nhà đầu tư đã nắm giữ BTC dưới sáu tháng. Tỷ lệ lợi nhuận đầu ra đã chi tiêu của hodler ngắn hạn đã tăng trong ngày lên 1,059, mức cao nhất kể từ ngày 11 tháng 4. Khi chỉ số này di chuyển lên trên một khi các nhà đầu tư chốt lời từ khoản nắm giữ của họ, giá trị hiện tại cho thấy hodler ngắn hạn đã kiếm được lợi nhuận lớn nhất kể từ tháng Tư.
“Một tỷ lệ đáng kể các nhà đầu tư hiện đang trong có lãi, tuy nhiên việc chốt lời của những hodler dài hạn là rất ít. Loại hành động này là điển hình sau một đợt phục hồi mạnh mẽ trong thị trường tăng giá và thường theo sau là một giai đoạn chuyển động đi ngang hoặc điều chỉnh,” Bitfinex cho biết.
Tăng cường sự tham gia của tổ chức vào Bitcoin
Trong khi BTC tiếp tục đi lên, sự quan tâm của tổ chức đối với tài sản kỹ thuật số cũng đã tăng lên. Khối lượng quyền chọn Bitcoin hàng tháng trên CME Chicago Mercantile Exchange kết thúc vào tháng 10 đạt 2 tỷ USD, mức cao nhất từ trước đến nay. Đồng thời, hợp đồng mở (OI) quyền chọn đang dần phục hồi khi nó hiện ở mức 1,15 tỷ USD hàng tháng, không quá xa so với mức cao nhất mọi thời đại là 1,69 tỷ USD.
Bên cạnh tâm lý tăng giá trên thị trường quyền chọn, dữ liệu onchain cho thấy BTC có thể tiếp tục đà tăng vào tháng 11. Theo dữ liệu lịch sử, xu hướng tăng của tháng 10 đã kéo dài đến tháng 11 với sáu trên mười trường hợp, nghĩa là có 60% khả năng mô hình này có thể được lặp lại.
